W związku z demograficznymi, społeczno-kulturowymi i ekonomicznymi zmianami w drugiej połowie XX wieku zmianie uległa rola babci /dziadka. Podjęcie tej roli pozostaje jednym
z niewielu normatywnych wydarzeń rozwojowych środkowej dorosłości, ale dzisiejsi dziadkowie są bardzo zróżnicowani pod względem wieku. Coraz powszechniejszy model rodziny wielopokoleniowej stwarza okazję na rozwinięcie bliższych, pozytywnych międzygeneracyjnych relacji. Zmianie ulega również wizerunek babci/dziadka. Wiąże się z nim między innymi szersze spektrum podejmowanych przez dziadków ról. Można wyróżnić trzy typy związków między dziadkami a wnukami: (1) związek zaangażowany, (2) towarzyski, (3) zdystansowany. W każdym z nich inaczej kształtuje się relacja między troską o siebie a troską o wnuki. Rola babci/dziadka ma różne aspekty. Dziadkowie są rodzinnymi „kotwicami” – stanowią stały punkt odniesienia dla młodszych, są rodzinnymi ochroniarzami/opiekunami, arbitrami/negocjatorami pomiędzy pokoleniem rodziców i dzieci oraz rodzinnymi historykami. Każdy z wymienionych aspektów wiąże się z określonym znaczeniem dla rozwoju wnuków. Kontekst, w którym żyją dzisiejsi dziadkowie i ich wnuki wpływa na charakter relacji dziadkowie-wnukowie.
Istnieją trzy typy związków między dziadkami a wnukami. Pierwszy to związek zdystansowany, gdy dziadkowie widują wnuki stosunkowo rzadko i mają niewielki, bezpośredni wpływ na ich życie. Zdystansowanie może być efektem fizycznego i/lub emocjonalnego oddalenia. Dziadków o chłodnym, pełnym dystansu stosunku do wnuków, zajętych przede wszystkim swoimi sprawami jest wg badań ok. 29 procent. Nazywa się ich „dziadkami – dalekimi krewnymi”. Dla nich rola babci/dziadka wydaje się być mało znacząca w porównaniu z innymi rolami, które pełnią. Dziadkowie ci zwykle są bardziej skoncentrowani na sobie, swoim zdrowiu, karierze, własnych przyjemnościach niż na trosce o młodsze pokolenia.
Drugi rodzaj to związek zaangażowany, kiedy dziadkowie podejmują się współwychowywania wnuków i są aktywnie zaangażowani w stałą opiekę nad nimi, nierzadko zastępując zajętych pracą rodziców. Takie związki szczególnie często występują w wielopokoleniowych rodzinach, razem mieszkających. Dziadków opiekunów jest około 16 procent. Ze względu na procesy zachodzące we współczesnych rodzinach wydaje się, że procent ten będzie wzrastał – bowiem coraz więcej wnuków wraz ze swoimi rodzicami zaczyna mieszkać z dziadkami.
Trzecia relacja to związek nazwany towarzyskim. Tworzą go dziadkowie, budujący ciepłe relacje ze swoimi wnuczętami. Kochają oni wnuki, poświęcają im dużo czasu, często je rozpieszczają, ale nie podejmują związanych z opieką nad dziećmi obowiązków, nie zastępują rodziców. Rola dziadków, choć ważna dla nich, nie jest jedyną i centralną, na której budują swoje życie. Starają się zachować korzystną dla rozwoju swojego i wnuków równowagę między troską o siebie, a troską o młodsze pokolenia. Tacy „dziadkowie-towarzysze” stanowią najliczniejszą grupę, ok. 55 procent populacji dziadków.
Ich aktywność realizowana jest poprzez przekazywanie tradycji rodzinnych i wiedzy kulturowej, treści z historii i rodzinnych zwyczajów, zapewnienie wsparcia finansowego i emocjonalnego, dobrego samopoczucia wnuków, zapewnienie opieki nad członkami rodziny w potrzebie, szczególnie zapewnienie opieki nad dziećmi. Emocjonalna bliskość z dziadkami wiąże się z mniejszą ilością objawów depresyjnych oraz wpływa na rozwój poznawczy wnuków. Dziadkowie uczą umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi.
Szersze spektrum podejmowanych przez dziadków ról to kolejna charakterystyczna dla dzisiejszych babć i dziadków cecha. Często, gdy myślimy o dziadkach i babciach mamy wyobrażenie kogoś o siwych włosach, w okularach, twarzy pokrytej zmarszczkami, będącego emerytem. W rzeczywistości jednak większość ludzi zostaje dziadkami w okresie swojej środkowej dorosłości (40-60 lat). Stąd zmianie ulega wizerunek babci i dziadka. Współcześnie są to często osoby aktywne zawodowo, mające swoje zainteresowania oraz angażujące się
w różne sfery życia społecznego.
Częstotliwość kontaktów między dziadkami a wnukami wzrasta w związku z problemami zdrowotnymi. Dorosłe wnuki są bowiem dla swoich dziadków źródłem ważnego wsparcia. Co ciekawe, wyniki badań pokazują też, iż wnukowie, którzy mają regularny kontakt ze swoimi rodzicami mają też częstszy kontakt z dziadkami. Relacja dziadkowie-wnuki, ich bliskość jest w dużej mierze uzależniona od pozytywnych relacji między pokoleniem rodziców
a pokoleniem dziadków.
Dziadkowie też potrzebują wnuków. Znaczenie dziadków dla rozwoju wnuków jest oczywiste i nie do przecenienia, ale dziadkowie też potrzebują swoich wnuków. Można powiedzieć, iż tak, jak wnukowie korzystają z pomocy dziadków w swym najwcześniejszym okresie rozwoju, tak sami mogą stać się podporą dla dziadków, gdy ci zaczynają się zmagać z coraz mniejszą własną sprawnością, z chorobami wieku podeszłego, co też utrwala w dzieciach poczucie kompetencji. Młodzi mają poczucie bycia rzeczywiście potrzebnymi, widząc, jak ich pomoc przynosi konkretne rezultaty. Mają świadomość, że zajmują, się czymś istotnie ważnym i potrzebnym. Starsi mają okazję wielu rzeczy nauczyć się od młodszych, np. obsługi komputera, korzystania z Internetu czy telefonu komórkowego. Wnukowie mają możliwość stanowić przewodników swoich dziadków po świecie nowinek technicznych, które nie tylko mogą ułatwić życie, ale także uczynić je trochę ciekawszym czy bardziej aktywnym. Wnukowie mobilizują swoich dziadków do działania, np. pojechania na wycieczkę do lasu, pójścia na basen czy do zoo. Dzieci są też dla starszych osób „nośnikami” zmian w dziedzinie mody i kosmetyki. Można powiedzieć, iż relacja między najstarszymi a najmłodszymi daje szansę na zachowanie dynamicznej równowagi między zmiennością, z którą zwykle lepiej radzą sobie młodsi a stałością i ciągłością, której źródłem są starsi. Pozwala młodym nie zagubić się w świecie o niespotykanej nigdy dotąd dynamice zmienności, a starszym twórczo adaptować się do zachodzących zmian. Kontakt dziecka czy nastolatka z osobami najstarszymi w rodzinie to naturalna okazja do uruchamiania różnych kompetencji, wykorzystywania swej wiedzy i umiejętności. Jednocześnie to także niebywała możliwość poszerzania tych kompetencji, weryfikowania posiadanych poglądów, uzupełniania wiedzy, nabywania nowych umiejętności. Im bardziej zróżnicowane jest to najbliższe nam środowisko społeczne, czyli im więcej w nim osób w różnym wieku, o różnych doświadczeniach życiowych, tym – co oczywiste – większa szansa nie tylko zyskania wsparcia i pomocy, ale także doświadczania konfliktów, napięć, niezgodności postaw czy poglądów, wielości i różnorodności punktów widzenia, pomysłów na to, jak rozwiązać jakiś problem, czyli większa szansa na dynamiczny rozwój.
Dziadków z wnukami łączy wyjątkowa relacja, stwarzająca różnorodne okazje do wzajemnego wspomagania swojego rozwoju. Relacja ta w czasach współczesnych, które charakteryzuje nie spotykana nigdy wcześniej dynamika zmienności, wydaje się nabierać szczególnego znaczenia. Dlatego, przechowując w pamięci cenne wspomnienia o własnych dziadkach, jesteśmy wdzięczni swoim rodzicom, obserwując, jak wobec naszych dzieci podejmują tę rolę. I tak trwa sztafeta pokoleń…
