Bywają pozytywne i negatywne, uskrzydlające lub uziemiające, wzniosłe, romantyczne, a czasem frustrujące i niezrozumiałe. We współczesnym świecie, gdzie większość komunikacji odbywa się za pomocą tekstu pisanego (i mam tu namyśli raczej SMS lub messenger niż listy papierowe) łatwo schować swoje emocje za emotikonkami lub gifami. Niestety często trudno jest także właściwie przekazać to, co czujemy w danym momencie i łatwo o pomyłki czy niezrozumienie odbiorcy wiadomości. Zrozumienie emocji, które odczuwamy, znalezienie sposobu ich przekazywania i odczytywania ich złożoności to niezwykle cenne umiejętności, które w konsekwencji mogą przynieść dużo pożytku. 

Czy wiesz, ile tak naprawdę mamy emocji? Zbadał jest amerykański psycholog – Paul Ekman, wyodrębniając 6 podstawowych emocji, które ma każdy człowiek i na bazie których powstają emocje złożone.  

Są to:  

• radość  

• smutek  

• strach  

• wstręt  

• złość  

• zaskoczenie 

RADOŚĆ 

Najczęściej spotykane wyrazy bliskoznaczne: beztroska, sielanka, szczęście, uczucie spełniania się, wewnętrzny spokój, zadowolenie, pogodność, promienność, komfort psychiczny, luz, miłość, pogoda ducha, równowaga ducha, frajda, sukces, zabawa, zadowolenie z życia (źródło: synonimy.net) 

Doznawanie radości to przyjemny stan, w którym chcielibyśmy być jak najdłużej. Wiąże się  
z przyjemnymi wspomnieniami, wydarzeniami i bliskimi osobami.  

Zadaj sobie poniższe pytania i odpowiedz sobie szczerze:  

kiedy ostatnio…  

• czułaś radość?  

• byłaś pochłonięta robieniem tego, co kochasz, lubisz, uważasz za interesujące?  

• czułaś się zrelaksowana i spokojna?  

• czułaś się bezpiecznie?  

• spędzałaś czas z ważną dla Ciebie osobą? 

Fizyczny obraz radości to najczęściej uśmiech oraz rozluźniona, swobodna pozycji ciała (mięśnie nie są zbytnio napięte jak podczas stresu). Ponieważ poziom odczuwanej radości jest dobrym wyznacznikiem naszego zdrowia fizycznego i psychicznego, ważne jest, aby niejako skanować swój organizm pod względem umiejętności odczuwania radości oraz jej poziomu. Poświęć chwilę w ciągu dnia, aby zastanowić się jak się teraz czujesz, czy w ciągu ostatnich 2 tygodni odczuwałaś przyjemność, coś Cię ucieszyło? Trudności z odczuwaniem przyjemności mogą prowadzić do różnych ewentualnych problemów zdrowotnych lub być ich wyznacznikiem, np. w depresji, stanach zapalnych, niskiej odporności czy zaburzeniach hormonalnych. 

SMUTEK 

Najczęściej spotykane wyrazy bliskoznaczne: rozpacz, ból, zmartwienie, melancholia, zniechęcenie, osowiałość, samotność, chandra, żal, cierpienie, boleść, żałoba, załamanie, gorycz, niechęć, smętek, chmurność, desperacja, posępność (źródło: synonimy.net) 

Smutek jest jedną z podstawowych emocji, którą każdy człowiek kiedyś odczuwał. Często wywoływany jest przez coś konkretnego, na przykład stratę czy odrzucenie, może jednak wkraść się do naszego życia zupełnie niespodziewanie, bez żadnego konkretnego powodu. 

Smutek często wyraża się poprzez mimikę twarzy – przymknięte powieki, opadnięte kąciki ust, łzy, zgarbioną postawę ciała i niski ton głosu. Poradzenie sobie ze smutkiem może być trudne, często wymaga po prostu czasu. Oto krótka lista rzeczy, które możesz zrobić, aby poradzić sobie z tym nieprzyjemnym stanem: 

• bądź życzliwy: zrób coś życzliwego dla drugiej osoby, zupełnie bezinteresownie – pomóż starszej sąsiadce w zakupach, uśmiechnij się do kasjerki w sklepie, ustąp miejsca w autobusie, powiedz komuś komplement. Robienie miłych rzeczy dla innych lub dla większego dobra może poprawić nasz nastrój. Sprawia również, że inni są mili dla nas, a my czujemy się docenieni i potrzebni! 

• pozwól sobie na smutek: każda emocja, którą przeżywasz jest OK i do każdej z nich masz prawo. Być może odczuwany smutek to informacja, że właśnie coś ważnego dzieje się w Twoim życiu? A może jesteś przemęczona i potrzebujesz odpoczynku? Każdy z nas ma czasami kiepski dzień i to jest  
w porządku. Nie musisz nikomu się z tego tłumaczyć. Odpuść sobie i rób to, co poprawia Ci humor – może to będzie kolejny odcinek ulubionego serialu, a może pisanie dziennika lub malowanie obrazu? Ważne, aby taki obniżony nastrój nie trwał zbyt długo (tzn. 1-2 tygodnie). 

• porozmawiaj z innymi: rozmowa z kimś bliskim i lubianym pozwala wygadać się, a następnie skupić myśli na czymś innym. Mówienie wprost o swoich emocjach i proszenie o pomoc jest bardzo przydatną umiejętnością. Zawsze warto mówić wprost, np.: Cześć, jestem dziś smutna i potrzebuję porozmawiać z Tobą, znajdziesz dla mnie czas? Chociaż czasami może Ci być trudno poprosić o pomoc, po prostu zapamiętaj: ludzie w Twoim życiu kochają Cię i chcą, abyś była szczęśliwa! 

• skonsultuj się ze specjalistą: smutek, który nie odchodzi lub uniemożliwia Ci robienie normalnych codziennych czynności może być oznaką depresji lub innych zaburzeń afektywnych. Rozmowa  
z psychoterapeutą to świetna opcja, aby dotrzeć do źródła tego, co powoduje Twój smutek. 

STRACH 

Najczęściej spotykane wyrazy bliskoznaczne: zdenerwowanie, napięcie, bojaźń, wzburzenie,  

trema, troska, lęk, zaniepokojenie, nerwowość, niepokój, zgroza, brak spokoju, panika, alarm,  

stres, obawa, cykor, podenerwowanie, przejęcie, poruszenie, trwoga (źródło: synonimy.net) 

Niezależnie od tego, jak bardzo chcielibyśmy się nie bać, strach jest emocją, której wszyscy doświadczyliśmy w pewnym etapie życia. Pojawia się, gdy dostrzeżone zostaje zagrożenie, niezależnie od jego rozmiaru. 

Strach może mieć różną intensywność, w zależności od konkretnego zagrożenia i Twoich cech osobowości. Wszyscy możemy odczuwać strach nieco inaczej i na różnych poziomach, ale każdy z tych sposobów jest OK. W psychologii rozróżniamy dwa podobne, chociaż zupełnie inne stany emocjonalne: strach i lęk. Strach pojawia się w obliczu realnego zagrożenia (np. strach przed napotkanym w lesie niedźwiedziem), natomiast lęk ma charakter irracjonalny, wynika z wyobrażonego niebezpieczeństwa albo przewidywanego zagrożenia (np. lęk przed potencjalnym spotkaniem z hipotetycznym niedźwiedziem, podczas gdy tak naprawdę rzadko wyjeżdżamy poza centrum dużego miasta). 

Często strach wyraża się poprzez rozszerzone oczy, skuloną, zgarbioną postawę  

(jakbyśmy chcieli się schować), szybki i płytki oddech oraz przyspieszone tętno. 

Jak możesz pokonać strach/lęk? Wypróbuj te wskazówki: 

• zastanów się: czy mogę coś zrobić, aby przestać się bać? Czy [tutaj wstaw  

przyczynę strachu] rzeczywiście może mnie skrzywdzić? A jeśli tak, to co najgorszego może się wydarzyć (tworzymy hipotetyczny czarny scenariusz) i jak hipotetycznie mogłabym sobie wówczas poradzić, czego bym potrzebowała? Podejście do naszego strachu z logicznego punktu widzenia  
i przeanalizowanie możliwego najgorszego scenariusza oraz sposobów poradzenia sobie może pomóc uczynić go łatwiejszym do opanowania. Jeśli opracuję drogę ucieczki na wysokie drzewo przy spotkaniu z gigantycznym niedźwiedziem-mutantem, to mój poziom odczuwanego lęku może się naprawdę zmniejszyć. 

• znajdź zajęcie dla mózgu: nieustanne rozmyślanie nad tym jak bardzo się boimy może jeszcze bardziej pogłębiać nasz niepokój. Zamiast pozwolić na pochłonięcie przez lęki, poszukaj czegoś, co oderwie Twój umysł od strachu. Spróbuj zatracić się w książce lub filmie, posłuchać podcastu, pobiegać, posprzątać mieszkanie a może umyć okna, łącząc pożyteczne z… pożytecznym? 

• porozmawiaj o swoich lękach: możesz zapytać znajomych jak radzą sobie z uczuciem niepokoju lub po prostu omówić to, co Cię trapi. Najskuteczniejszą formą przepracowania swoich lęków i pozbycia się ich przyczyn to współpraca z psychoterapeutą. 

• bądź odważna: czasami najlepszym sposobem na pokonanie swoich lęków to stawienie im czoła. Zamiast ukrywać się przed tym, co nas przeraża (co w rzeczywistości może tylko pogorszyć objawy), podejdź do tego śmiało i skonfrontuj się z tym metodą małych kroków. Takie podejście jest w porządku. Boisz się jazdy samochodem jako kierowca? Odważ się i przejedź się po znanej Ci okolicy przez 15 minut. Jutro spróbuj pojechać trochę dalej, i dalej, i dalej, aż w końcu nabierzesz wprawy i kierowanie autem przestanie być problemem. Często okazuje się, że postrzegane przez nas niebezpieczeństwo czy niepokój są dużo większe, niż w rzeczywistości. 

WSTRĘT 

Najczęściej spotykane wyrazy bliskoznaczne: wrogość, awersja, animozja, niesmak, brak szacunku, niechęć, przykre wrażenie, obrzydzenie, uprzedzenie, lekceważenie, nieprzychylność, pogarda, odraza, nieżyczliwość, zawiść (źródło: synonimy.net) 

Wstręt może być rozumiany jako odruch fizyczny (np. jako reakcja na brzydki zapach) albo jako stan emocjonalny, wywołany nieprzyjemną lub niepożądaną sytuacją, szczególnie taką, której chciałybyśmy uniknąć. Sposoby, w jakie często okazujemy wstręt, obejmują zmarszczenie nosa, odruch wymiotny, ale także odwracanie się od tego co nas obrzydza i unikanie kontaktu wzrokowego. 

Uczucie wstrętu może stać się problematyczne. Może prowadzić do niechęci do ludzi, miejsc lub sytuacji, które w rzeczywistości nie są szkodliwe. Zdarza się również, że odczuwamy wstręt do siebie, np. w przebiegu choroby (bulimia), a to bezsprzeczny sygnał do konieczności skonsultowania się  
z lekarzem lub psychologiem. 

Chcesz przepracować swój wstręt? Wypróbuj poniższe porady: 

• zastosuj metodę małych kroków: stopniowe konfrontowanie się z obiektem wstrętu może pomóc  
w przezwyciężeniu tego uczucia. Obrzydza Cię sam widok robaków, ale chcesz spędzić weekend ze znajomymi na kempingu w środku lasu? Zacznij od krótkich wędrówek po lesie lub biwakowania na własnym podwórku, zapoznaj się z nazwami insektów, których nie lubisz, sprawdź czy mogą być niebezpieczne itp.  

• zrozum powody: rzeczy lub sytuacje, które nas obrzydzają, często sprawiają, że czujemy się niekomfortowo i to jest w porządku. Jednak jeśli zrozumiesz dlaczego akurat ta rzecz/sytuacja tak na Ciebie wpływa, jakie towarzyszą Ci emocje i co je wywołuje, to łatwiej będzie Ci pracować nad zmianą swoich odczuć lub zaakceptowaniu tego faktu (obie możliwości są OK). Czujesz obrzydzenie do kotów? Odwiedź znajomych kociarzy, porozmawiaj z nimi o zachowaniu i usposobieniu ich zwierzaków, dowiedz się w jaki sposób koty dbają o higienę, czy mogą roznosić jakieś pasożyty, co jedzą. Spróbuj zrozumieć skąd bierze się Twój wstręt i czy możesz nad nim popracować (jeśli tego zechcesz).  

• zwróć uwagę na zachowanie: jeśli przyjrzymy się ludziom, których uważamy za odstręczających, to zrozumiemy, że to ich zachowanie bywa kłopotliwe, a nie oni. Możliwe, że wycofujesz się z kontaktów z nimi lub wręcz ich unikasz. Zamiast tego przyjrzyj się, co w zachowaniu tych osób wywołuje Twoją odrazę i spróbuj znaleźć sposób, aby to zmienić. Twój najlepszy przyjaciel pali nałogowo, nawet w Twoim towarzystwie, a Tobie to przeszkadza? Zamiast robić złośliwe uwagi i denerwować się, spróbuj powiedzieć mu na spokojnie, że tego nie lubisz, poza tym martwisz się o jego zdrowie i jeśli będzie chciał zakończyć ten nałóg, to będziesz go wspierać z całych sił. 

ZŁOŚĆ 

Najczęściej spotykane wyrazy bliskoznaczne: zdenerwowanie, amok, rozdrażnienie, zirytowanie, rozsierdzenie, poruszenie, nerwowość, poirytowanie, irytacja, rozwścieczenie, wzburzenie, szał, gniew, podenerwowanie, zaciekłość, wrzenie, zacietrzewienie, oburzenie (źródło: synonimy.net) 

Chociaż samo słowo złość może wywoływać negatywne konotacje i często bronimy się przed przyznaniem do jej odczuwania, to jest to całkowicie normalna emocja, jak każda inna. Złość często pojawia się, gdy stajemy w obliczu niesprawiedliwości, która może sprawić, że poczujemy się bezbronni lub zagrożeni. To także emocja, która jako pierwsza pojawia się i poniekąd sygnalizuje nam, że mamy 

niezaspokojone potrzeby! Niewyspana, głodna, obolała, a tutaj jeszcze ktoś czegoś od Ciebie chce? Najpewniej szybko pojawi się (co najmniej) irytacja! 

Gniew można zauważyć poprzez jego fizyczne symptomy: zmarszczone brwi, zaczerwienienie twarzy, nieskoordynowane i szybkie ruchy rękami, napięta, ale wyprostowana pozycja ciała, podniesiony ton głosu. 

Gniew może skłonić nas do podjęcia szkodliwych działań, takich jak przemoc fizyczna lub psychiczna wobec innych osób, a czasem wobec siebie.  

Zamiast reagować negatywnie, staraj się kontrolować swój gniew rozładowując go w pozytywny  
i produktywny sposób, na przykład: 

• poszukaj rozwiązania: złość może sprawić, że poczujemy się zupełnie bezradne, ale znalezienie rzeczywistego jej źródła może przynieść pozytywne rezultaty. Nie jest to proste, prawda? Poszukaj innej perspektywy, np. dzięki rozmowie z innymi osobami o wspólnym rozwiązaniu problematycznej sytuacji. Pamiętaj, aby nawet w trakcie kłótni odnosić się do innych z szacunkiem, ponieważ złość  

• daj sobie chwilę: gdy dajemy się ponieść emocjom, to zupełnie niechcący dodatkowo możemy pogorszyć sytuację, w jakiej jesteśmy. Jeśli czujesz, że złość i podobne jej emocje rosną coraz bardziej  
i bardziej, to poświęcając chwilę, by wycofać się i odejść od źródła złości. Jeżeli poczujesz, że emocje zaczynają opadać, to możesz wrócić do rozmowy/sytuacji ze spokojniejszym umysłem. Gdy potrzebujesz uspokojenia spróbuj pójść na spacer, posłuchać muzyki lub skupić się na aktywności, którą lubisz. Znajdź swój sposób na rozładowanie złości. Każdy będzie dobry, o ile nie krzywdzi Ciebie, innych ludzi ani zwierząt. Poszukaj sposobów wyrażania złości, zachowując szacunek i spokój. Podejście do konfliktu w ten konstruktywny sposób pomoże Ci przezwyciężyć go, a nie tylko zamieść na chwilę pod dywan podświadomości. Kiedy już uwolnisz się od tego, co wywołuje Twoją złość, pomyśl przez chwilę o doświadczanych emocjach, co je wywołało i o tym, co możesz zrobić, aby zaradzić takim sytuacjom w przyszłości.  

• podejmij terapię: jeśli zauważysz, że złość staje się problemem lub jest zbyt trudna do opanowania, rozważ współpracę z terapeutą w celu znalezienia narzędzi i strategii radzenia sobie z gniewem. 

ZASKOCZENIE 

Pojawia się, gdy napotykamy nagłe i nieoczekiwane dźwięki lub ruchy. Jest najkrótszą z uniwersalnych emocji – trwa do kilku sekund, a jej funkcją jest skupienie naszej uwagi na określeniu co się dzieje i czy jest to niebezpieczne. 

Niektórzy badacze uważają, że zaskoczenie nie jest emocją, ponieważ (ich zdaniem) każdą emocję można opisać jako przyjemną lub nieprzyjemną, a zaskoczenie trudno zakwalifikować do którejś z tych kategorii. Wielu ekspertów od emocji nie zgadza się jednak z tym stanowiskiem, zauważając, że zdziwienie jest dla większości ludzi emocją – w krótkiej chwili, zanim zorientujemy się, co się dzieje, zanim przełączymy się na inną emocję lub brak emocji, to samo zaskoczenie może być dobre lub złe. Ponadto zaskoczenie może łączyć się z innymi emocjami w zależności od tego co nas zaskoczyło, tworząc takie stany jak np. radosne zaskoczenie (połączenie radości i zaskoczenia) oraz gniewne zaskoczenie (połączenie gniewu i zaskoczenia). Może mu również towarzyszyć brak emocji, jeśli stwierdzimy, że to zaskakujące wydarzenie nie miało dla nas żadnego znaczenia. 

Strach i zaskoczenie to dwa najczęściej mylone wyrazy twarzy, ponieważ mają te same kluczowe cechy mimiczne: brwi, oczy i usta. W zaskoczeniu jednak twarz jest bardziej rozluźniona, usta szeroko otwarte, a brwi są uniesione. 

Niektórzy ludzie nie lubią być zaskakiwani, nawet jeśli są to pozytywne wydarzenia, takie jak urodzinowe przyjęcie-niespodzianka. Inni uwielbiają być zaskakiwani i wręcz celowo pozostawiają wiele rzeczy niezaplanowanych, aby często mogli doświadczyć nieoczekiwanego. 

Każda z opisanych powyżej emocji podstawowych może łączyć się ze sobą tworząc emocje złożone, np.:  

– rozczarowanie = smutek + zdziwienie  

– pogarda = złość + wstręt  

– uległość = zaufanie + strach – oburzenie = zaskoczenie + gniew 

PODSUMOWANIE 

Nauczenie się jak rozumieć i wyrażać podstawowe emocje pozwala nam pokonywać napotkanie wyzwania, nawiązywać bardziej satysfakcjonujące i głębsze relacje z innymi oraz z samą sobą, a także umożliwia dbanie o ogólnie pojęty dobrostan psychiczny. 

Nie ma złych ani dobrych emocji – wszystkie emocje są w porządku i to OK odczuwać każdą z nich. Jeśli jednak stwierdzić, że Twoje emocje są zbyt przytłaczające lub że nie jesteś w stanie sobie z nimi poradzić, pomocna może być konsultacja z psychologiem, psychoterapeutą lub psychiatrą. Każdy z tych specjalistów może pomóc Ci opracować strategie przezwyciężenia tego, z czym trudno zmierzyć się samej. Warto także pracować systematycznie nad obniżeniem napięcia emocjonalnego, znalezieniem odpowiedniego dla siebie sposobu wyrażania emocji oraz nauką umiejętności oddychania.